Rynek Główny to serce Starego Miasta w Krakowie, założonego w 1257 roku. Jest to regularny, kwadratowy plac, położony na skrzyżowaniu 11 ulic. Ma kształt 200 metrów na 200 metrów i został zaplanowany zgodnie z układem szachownicowym, typowym dla miast lokowanych na prawie magdeburskim.
Przez Rynek Główny przechodzi Droga Królewska, główna arteria komunikacyjna Krakowa w średniowieczu, prowadząca od Bramy Floriańskiej przez Stare Miasto i Okół aż do Zamku Królewskiego na Wawelu. Po wschodniej stronie Rynku znajduje się plac Mariacki, otaczający kościół Mariacki.
Na Rynku, w jego południowej części, znajduje się niewielki kościół św. Wojciecha, a przy północno-wschodnim narożniku stoi imponujący kościół Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny, zwany popularnie kościołem Mariackim, który jest główną świątynią parafialną Krakowa od 1223 roku. Obie te świątynie, pierwotnie w stylu romańskim, zostały wzniesione jeszcze przed założeniem miasta Krakowa.
Rynek Główny w Krakowie ma bogatą historię sięgającą XIII wieku. Jest to największy plac w województwie małopolskim, zajmujący obszar 4 hektarów, i jednocześnie jeden z największych w Europie. Jednakże są większe place w Polsce, takie jak w Olecku (ponad 5,5 ha) i Latowiczu (ok. 4,3 ha), a rynki w Tarnogrodzie i Wrocławiu są nieco mniejsze.
To miejsce pełne zabytków, wśród których warto wymienić kościół Mariacki, Sukiennice, kościół św. Wojciecha i wieżę ratuszową, która jest pozostałością po ratuszu zburzonym w 1820 roku.
Historia
Rynek Główny, centralny plac Krakowa, został założony w 1257 roku z inicjatywy księcia Bolesława Wstydliwego. Jego kształt kwadratowy o boku nieco ponad 200 metrów został ustalony przez wójtów Gedko Stilvoyta, Jakuba z Nysy i Dytmara z Wrocławia, którzy wykorzystali regularną siatkę mierniczą. Głównym celem było zapewnienie odpowiedniej przestrzeni dla miejscowych mieszkańców oraz kupców podróżujących szlakami handlowymi.
Początkowo Rynek Główny był własnością władcy, lecz w 1358 roku Kazimierz Wielki przekazał większość obiektów na nim miastu. Pierwsze wzmianki o placu pochodzą z około 1300 roku i występują pod różnymi nazwami, takimi jak Rynek, Ring, Circulus lub Forum. W późniejszych czasach stał się znany jako Rynek Główny.
Rynek w Krakowie był miejscem intensywnej działalności handlowej, a liczne kramy kupieckie, które kiedyś go zapełniały, pozostały tylko w postaci Sukiennic. Dziś jest to nie tylko centralny punkt miasta, ale także ważny element jego historii i dziedzictwa.
Od czasów wczesnego XIV do XVIII wieku poszczególne obszary Rynek miały swoje własne nazwy, związane z charakterem prowadzonej tam działalności handlowej. Północną część, znana także jako „Kurzy targ” lub „Kurniczy rynek”, najprawdopodobniej obejmowała obszar od ulicy Sławkowskiej do Floriańskiej. W północno-zachodnim narożniku, między Sukiennicami a ulicą Szczepańską, znajdował się „Targ solny”, wspomniany już w 1343 roku. Natomiast między ratuszem a ulicą Wiślną a Bracką funkcjonował „Targ węglowy”.
Obszar od ulicy Brackiej do Grodzkiej był znanym jako „Rynek ołowny”, nazywany również „Ołownym dworem”. W rejonie między kościołem św. Wojciecha a wylotem ulicy Siennej, naprzeciwko Szarej Kamienicy, znajdował się „Żydowski rynek”, czasami zwany „Żydowskim targiem”. Prawdopodobnie naprzeciwko wylotu ulicy Brackiej, obok południowej ściany Sukiennic, gdzie odbył się hołd pruski w 1525 roku, znajdowało się miejsce znane jako „Na Goldzie”, później zwane „na majestacie” lub „theatrum”.
Oprócz wymienionych obszarów, historyczne dokumenty wspominają także miejsca, których dokładne położenie jest obecnie trudne do ustalenia, takie jak „Rybny targ”, „Chlebowy targ”, „Bednarzy targ” i „Rakowy targ”. W dawnych czasach, nazwa „Ring” wywodziła się od ulicy, która otaczała plac. Z każdej strony rynku wychodziły trzy równoległe ulice, z wyjątkiem Grodzkiej, która istniała prawdopodobnie jeszcze przed jego oficjalnym ustanowieniem.
Cztery główne ulice – św. Jana, Sienna, Bracka i Szewska – przecinały się w środku, dzieląc rynek na cztery kwartały administracyjne: Sławkowski, Rzeźniczy, Grodzki i Garncarski. Ten układ był pozostałością po starożytnej praktyce rzymskiej, gdzie miasta były wytyczane w oparciu o dwie krzyżujące się osie.
W drugiej połowie XIII wieku powstały pierwsze budynki murowane, w tym Sukiennice, które sąsiadowały z Kramami Bogatymi na wschodzie. Kramy Bogate służyły do handlu towarami luksusowymi i miały podobną formę do Sukiennic, z 64 komorami handlowymi. W XIV wieku wzniesiono większość kamienic oraz ratusz z domem notariusza. Wagę Wielką, zwana również Ołowianą, umieszczono pomiędzy Sukiennicami a kościołem św. Wojciecha, natomiast Wagę Małą, zwana Woskową, umiejscowiono po wschodniej stronie Kramów Bogatych.
Około połowy XIV wieku Sukiennice przyjęły swoją charakterystyczną formę, którą z pewnymi zmianami przetrwały do dzisiaj. Linia kramów była zamykana od strony południowej i północnej przez postrzygalnie, czyli miejsca, gdzie odbywały się pomiary sukna. Północną część nazwano później Syndykówką. Wokół murowanej zabudowy handlowej znajdowały się drewniane kramy, zwane jatkami, które były używane przez różnych rzemieślników i kupców.
Rynek Główny koncentrował wiele zabytkowych rezydencji Krakowa z okresu średniowiecza, takich jak kamienica Margrabska, pałac Pod Krzysztofory, pałac Zbaraskich i Szara Kamienica, a także okazałe pałace związane z władzą miejską i królewską, jak kamienica Hetmańska i kamienica Montelupich.
Pierwsze brukowane ulice na Rynku Głównym pojawiły się w drugiej połowie XIV wieku. W 1373 roku wydano przepis nakazujący właścicielom przyległych kamienic utrzymanie czystości na ulicach. W XVI i na początku XVII wieku nastąpiła przebudowa i zmiana dekoracji architektonicznej większości budynków na Rynku Głównym, z wyjątkiem kościoła Mariackiego.
Największym budynkiem poza sakralnym był ratusz krakowski, który został rozbudowany o spichlerz. W pobliżu narożników Rynku Głównego znajdowały się drewniane rząpia, czyli zbiorniki na wodę, zasilane z wodociągu zw. rurmusu, co zostało potwierdzone przez badania archeologiczne. Od połowy XVI wieku parterowe pomieszczenia w kamienicach przekształcano na sklepy, magazyny i kantory.
W pałacach magnackich, zwłaszcza w Szarej Kamienicy, pomieszczenia wynajmowane były głównie przez kupców żydowskich, co doprowadziło do powstania w XVII wieku Targu Żydowskiego u wylotu ul. Siennej. W kamienicach i pałacach na Rynku Głównym mieściły się także pierwsze instytucje nowożytne, takie jak kantory bankowe w kamienicy Pod Krukiem czy poczta w kamienicy Montelupich.
W okresie renesansu i wczesnego baroku Rynek Główny, zwłaszcza jego część zwana “Na Goldzie”, był miejscem ceremonialnych wjazdów władców, składania hołdów królom, triumfów i parad. To tutaj odbywały się liczne okazałe uroczystości i ważne wydarzenia historyczne w historii I Rzeczypospolitej.
Przykładowo, 10 kwietnia 1525 roku książę Prus Albrecht Hohenzollern złożył hołd lenny królowi polskiemu Zygmuntowi Staremu na tym placu. Również przysięga wojskowa na wierność konstytucji 3 maja miała miejsce na tymże rynku w 1791 roku. 24 marca 1794 roku Najwyższy Naczelnik Siły Zbrojnej Narodowej Tadeusz Kościuszko złożył przysięgę narodowi, inaugurując powstanie. Rynek Główny pamięta także moment wjazdu księcia Józefa Poniatowskiego i zajęcia odwachu przez wojska polskie w 1809 roku, a także bale organizowane w Sukiennicach ku czci Napoleona.
Rynek ten leży na trasie Drodze Królewskiej, prowadzącej od Barbakanu na Wawel, gdzie odbywały się uroczyste wjazdy króla i zagranicznych delegacji.
Był także świadkiem wydarzeń militarnych, takich jak rewolucja krakowska w 1846 roku oraz wydarzenia związane z Wiosną Ludów w 1848 roku.
Na Rynku Głównym wykonywano również publiczne egzekucje, często połączone z torturami. Na przykład, wykonano na nim ścięcie Andrzeja Wierzynka, wnuka Mikołaja. Nożem kaleczono skazańców, a obecnie tenże nóż zawieszony jest w przejściu w Sukiennicach.
Na przestrzeni między XVII a XVIII wiekiem powstało kilka imponujących pałaców w stylu późnego baroku, takich jak Pałac Spiski, oraz przeprowadzono przebudowy kilku starszych budynków, w tym Kamienicy Hetmańskiej, Margrabskiej, Pod Ewangelistami oraz Szarej Kamienicy.
Zgodnie z decyzją Senatu, w latach 1817–1820 rozebrano ratusz, pozostawiając jedynie jego wieżę. Około 1830 roku na Rynku Głównym pojawiły się pierwsze stanowiska dla fiakrów, często mylnie nazywanych dorożkami. W tym czasie większość kamienic przeszła w ręce nowych rodzin kupieckich, które zaczęły dominować w Krakowie. Również część pałaców została wykupiona przez nowe rodziny arystokratyczne, jak np. Potoccy herbu Pilawa, którzy nabyli Pałac “Pod Baranami”.
W roku 1882 władze austriackie zainicjowały numerację kamienic w Krakowie, również na terenie Rynku, oraz podzieliły pierzeje na tzw. linie:
- Linia A-B: Pierzeja między ul. Floriańską a Sławkowską.
- Linia C-D: Pierzeja między ul. Szczepańską a św. Anny.
- Linia E-F: Pierzeja między ul. Wiślną a Grodzką.
- Linia G-H: Pierzeja między ul. Grodzką a placem Mariackim.
Również w roku 1882 uruchomiono pierwszą w Krakowie wąskotorową linię tramwaju konnego, która przebiegała przez Rynek Główny. W kolejnych latach Rynek stał się kluczowym węzłem komunikacyjnym miasta, gdzie krzyżowały się trasy kilku linii tramwajowych. W 1951 roku, pomimo sprzeciwu specjalistów, władze podjęły decyzję o usunięciu torowisk z Rynku.
Proces ten postępował stopniowo. 27 czerwca 1952 roku przejechał przez Rynek ostatni tramwaj o normalnym rozstawie kół, a tramwaje wąskotorowe zostały ostatecznie wycofane 13 lutego 1953 roku, wraz z likwidacją torowisk. Torowiska zostały zdemontowane kilka lat później, a w międzyczasie funkcjonowała atrakcja w postaci tramwaju konnego.
W roku 1898 na Rynku postawiono pomnik Adama Mickiewicza. W latach 1929–1932 na pierzei A-B wzniesiono budynek Towarzystwa Ubezpieczeniowego „Feniks” według projektu Adolfa Szyszko-Bohusza, co wzbudziło pewne kontrowersje.
W roku 1940 niemieccy okupanci zmienili nazwę Rynku Głównego na Adolf-Hitler Platz. Po zakończeniu II wojny światowej, 18 stycznia 1945 roku, przywrócono pierwotną nazwę (tak jak wszystkich ulic i placów Krakowa, których nazwy zmienił okupant).
4 stycznia 1979 roku Rynek został zamknięty dla ruchu samochodowego.
Atrakcje w centrum Krakowa
W Krakowie można znaleźć szeroką gamę atrakcji, które zadowolą zarówno miłośników historii, jak i nowoczesnych rozrywek. Kilka atrakcji, które znajdują się w centrum Krakowa wymieniliśmy niżej.
House of Attractions
Adres: Grodzka 2/14/48
House of Attractions to miejsce, które oferuje coś interesującego dla każdego. Wśród dostępnych 9 atrakcji znajdują się 3 różne labirynty, 2 typy gier VR, a także Muzeum Żywych Motyli, które szczególnie przypadnie do gustu najmłodszym odwiedzającym. Niezależnie od pogody – czy to słoneczny, czy deszczowy dzień – jest to doskonały sposób na spędzenie czasu w przyjemnej atmosferze i zrobienie niezapomnianych zdjęć. Dodatkowo, dla miłośników wyzwań i przygód, House of Attractions oferuje wyjątkowe doświadczenia, które łączą zabawę z nauką np. technologii VR, gwarantując niezapomniane chwile dla całej rodziny. Bardzo polecamy najliepszy lustrzany labirynt w Krakowie!
Exit Room
Adres: Floriańska 18
Exit Room to przeniesienie gier przygodowych typu “escape the room” (ucieczka z pokoju) do świata rzeczywistego. Przeznaczona jest dla grup składających się z 2-5 osób, a celem postawionym przed uczestnikami jest wydostanie się przed upływem 60 minut z pokoju, w którym zostali zamknięci.
Gra wymaga sprytu, logicznego myślenia i współpracy – tylko dzięki temu możliwe będzie rozwiązanie wszystkich zagadek i wyjście z pokoju. Exit Room to świetny pomysł zarówno na spędzenie wolnego czasu ze znajomymi czy rodziną, jak i kreatywny team building dla firm.
Lost Souls Alley
Adres: Floriańska 6
Lost Souls Alley to miejsce pełne strachu, emocji oraz wrażeń, które przeżywa się wspólnie z członkami swojej grupy. Przejście wymusza na grupie współprace oraz często
poświęcenie, co świetnie integruje ludzi, a wspólne emocje zapewniają godziny rozmów i wspomnień. Lost Souls Alley to także świetny pomysł na wycieczkę szkolną, imprezy firmowe i integracyjne, wieczory panieńskie/kawalerskie albo niespodziankę urodzinową.
AxeNation
Adres: Grodzka 46
Axenation to klub rzucania siekierami w Krakowie, który oferuje niezwykłą i emocjonującą rozrywkę dla osób poszukujących nowych doznań i wyzwań. W klubie można doświadczyć unikalnego połączenia sportu, zabawy i adrenaliny, ucząc się jednocześnie rzucania siekierami pod fachowym nadzorem instruktorów.
Atmosfera w Axenation jest pełna entuzjazmu i pozytywnej energii, co sprawia, że każda wizyta staje się niezapomnianym przeżyciem. Klub oferuje różnorodne atrakcje dla osób w różnym wieku i poziomie zaawansowania, co sprawia, że jest idealnym miejscem zarówno dla początkujących, jak i dla doświadczonych rzucających.
Dzięki profesjonalnej obsłudze oraz bezpiecznemu otoczeniu, Axenation zapewnia nie tylko dobrą zabawę, ale także możliwość nauki nowych umiejętności i doskonalenia techniki rzucania siekierami. To doskonały sposób na spędzenie czasu ze znajomymi, rodziną lub kolegami z pracy, który na pewno zapewni mnóstwo emocji i świetnych wspomnień.
Cracow Poster Gallery
Adres: Stolarska 8
Galeria Plakatu w Krakowie, założona w 1985 roku przez Krzysztofa Dydo, do 1994 roku pozostawała w strukturze przedsiębiorstwa DESA. Od 1994 roku działa już jako galeria prywatna, której właścicielami są Krzysztof Dydo i Ewa Pabis. Jest jedyną w Polsce galerią specjalizującą się wyłącznie w promocji i sprzedaży polskiego plakatu, miejscem spotkań zarówno artystów, jak i tych wszystkich, których interesuje polski plakat artystyczny. Poza przygotowywaniem wystaw, drukiem katalogów, plakatów i kartek pocztowych z reprodukcjami plakatów, galeria współpracuje przy organizacji i sama organizuje różne tematyczne konkursy na plakat.
Galeria oferuje swoim klientom niemal 2500 tytułów plakatów, blisko 200 polskich artystów – grafików, malarzy i projektantów więc w każdej chwili, jak będą Państwo mieli czas to obowiązkowe jest zerknięcie do tego muzeum.
Imprezy i wydarzenia
Rynek jest miejscem regularnych spotkań i wydarzeń, w tym letnich festiwali, koncertów, targów i pokazów:
- Międzynarodowe Spotkanie Orkiestr Wojskowych (czerwiec)
- Finały Wielkiej Orkiestry Świątecznej Pomocy (styczeń)
- Korowód uczestników Międzynarodowego Festiwalu Teatrów Ulicznych (7-9 lipca)
- Festiwal Tańców Dworskich pod Wieżą Ratuszową (sierpień)
- Coroczna zabawa sylwestrowa – największy bal w kraju (grudzień)
- Targi bożonarodzeniowe (grudzień)
- Targi wielkanocne (od marca do kwietnia)
- Targi Cepeliada (sierpień)
- Intronizacja króla kurkowego (czerwiec)
- Inauguracja juwenaliów (13-19 maja)
- Start i meta, lub element trasy Cracovia Maratonu (kwiecień)
- Finał Pochodu Lajkonika(kwiecień)
- Konkurs szopek, który sięga swoimi korzeniami do roku 1937 (grudzień-luty)
- Parada Smoków – organizowana od 2000 roku przez Teatr Lalki, Maski i Aktora Groteska (na początku czerwca)
- Targi staroci (w każdą niedzielę od 9.00 np. na Hali Targowej)
Podsumowując, Rynek Główny w Krakowie jawi się jako serce miasta, które bije nie tylko odległą historią, ale także współczesnym życiem i kulturą. Jego bogata historia, malownicza architektura i liczne atrakcje sprawiają, że jest to miejsce niezwykłe, które przyciąga turystów z całego świata. Rynek Główny nieustannie ewoluuje, zachowując jednocześnie swoją niepowtarzalną atmosferę i urok. Dla mieszkańców Krakowa jest to miejsce codziennej rutyny i niekończących się odkryć, a dla odwiedzających – symbol tętniącej kulturalnej stolicy Polski. Niezależnie od pory roku czy godziny dnia, Rynek Główny zawsze oferuje coś wyjątkowego dla każdego, kto odwiedza to magiczne miejsce.
