Sukiennice w Krakowie to jedna z najbardziej charakterystycznych i historycznie bogatych budowli miasta, której korzenie sięgają średniowiecza. Od stuleci stanowią one serce handlowe i kulturalne Krakowa, przyciągając turystów z całego świata swoją niepowtarzalną architekturą i bogatą historią. Symboliczne dla polskiej kultury i tradycji, Sukiennice są nie tylko miejscem, gdzie odbywał się handel sukna, ale także świadkiem wielu ważnych wydarzeń historycznych i kulturalnych. W tym artykule zgłębimy tajemnice i fascynującą historię Sukiennic, odkrywając ich znaczenie dla Krakowa oraz dla całej Polski.
Sukiennice: co to jest?
Sukiennice to zabytkowa budowla handlowa zlokalizowana centralnie na Rynku Głównym w Krakowie, pierwotnie o wymiarach około 104 x 26 metrów. Wielokrotnie poddawana przebudowom, zyskała swój charakterystyczny wygląd dzięki umieszczonym na attyce maszkaronom, popularnym elementem dekoracyjnym w okresie gotyku i manieryzmu. Te zniekształcone głowy ludzkie lub zwierzęce zostały wyrzeźbione na zlecenie Rady Miejskiej Krakowa przez włoskiego architekta i rzeźbiarza Santi Gucciego, działającego w Polsce w okresie późnego renesansu.
Maszkarony, umieszczone na elementach konstrukcyjnych, czasem przypisywano także znaczenie magiczne, mające odstraszać zło i zapewniać stabilność budynku. Inny charakterystyczny element to tzw. attyka polska, wycięta w formie grzebienia, stanowiąca zwieńczenie dachu. Podczas restauracji przeprowadzonej przez Tomasza Prylińskiego w latach 1875-1879, zewnętrzne kramy zostały zburzone, a na miejscu powstały ryzality przy poprzecznym przejściu i ostrołukowe galerie wzdłuż obu boków. Pryliński dodatkowo wzbogacił budynek o ryzality na osi, attyki na przybudówkach oraz wykusz od strony ul. Sławkowskiej.
Od końca XIX wieku wygląd Sukiennic praktycznie nie ulegał zmianom, z wyjątkiem dodania na stropie dolnej hali herbów miast, które odzyskała Polska po II wojnie światowej. Ostatnie większe prace konserwatorskie przeprowadzono w latach 1975-1979 oraz 1992-1994.
Historia
Przez wieki Sukiennice w Krakowie przeszły wiele zmian, a ich obecny wygląd różni się znacząco od pierwotnego kształtu. Już w 1257 roku książę Bolesław Wstydliwy zobowiązał się do budowy kamiennych kramów sukniarskich podczas lokacji Krakowa. Te kramy stanowiły podwójny szereg, tworząc swoisty korytarz pośrodku Rynku. Takie Sukiennice przetrwały do połowy XIV wieku.
Kamienne Sukiennice do połowy XIV w.
Początkowo Sukiennice były drewnianymi kramami sukniarskimi, otoczonymi budami, straganami i jatkami. W akcie lokacyjnym książę zobowiązał się jednak do wzniesienia kamiennych sukiennic. Te kamienne kramy tworzyły dwurzędowy układ z uliczką pośrodku, która była zamykana na noc z obu stron. Około 1300 roku pasaż z kramami został zadaszony, co sprawiło, że Sukiennice nabrały charakteru hali targowej. W takiej postaci przetrwały do połowy XIV wieku.
Gotyckie Sukiennice 1358-1555 r.
Król Kazimierz III Wielki przed rokiem 1358 wzniósł nowe, gotyckie sukiennice. Środkowa hala, mająca 108 metrów długości i 10 metrów szerokości, miała dodane dwa rzędy kramów po obu stronach na głębokość 7,5 metra. Razem było to 18 kramów wzdłuż osi długiej, zamykanych sklepieniami i otwartych ostrołukowymi lub półkolistymi portalami. Południowa i północna strona posiadały podwójne, ostrołukowe arkady, co nadawało im kształt przypominający współczesne sukiennice. Te gotyckie budynki przetrwały w takiej formie do roku 1555, kiedy uległy zniszczeniu w pożarze.
Renesansowe Sukiennice od 1559 r.
W latach 1556–1559 rozpoczęto rekonstrukcję spalonych sukiennic. Mistrz Pankracy kierował pracami, w wyniku których duża hala budynku została pokryta sklepieniem kolebkowym. Sukiennice zostały również uzupełnione attyką z podziałami arkadowymi oraz grzebieniem zdobionym maszkaronami, według projektu Santi Gucciego. Jan Maria Padovano zaprojektował dodatkowo kolumnowe loggie, które zostały dobudowane. W roku 1601 dokonano przekucia przejścia przez Sukiennice i ozdobiono je ryzalitami.
XIX – wieczna przebudowa
W okresie od 1875 do 1879 roku sukiennice przeszły gruntowną przebudowę zgodnie z projektem Tomasza Prylińskiego. W ramach tych prac wyburzono przylegające do nich kramy i budynki. Dolna hala została przekształcona w ciąg drewnianych kramów handlowych, rozmieszczonych wzdłuż ścian i udekorowana herbami miast polskich, godłami cechowymi i pieczęciami w 1895 roku. Natomiast górną salę zaadaptowano na potrzeby muzeum.
Dodano ryzality na osi wschód-zachód oraz parterowe arkadowe podcienia. Na szczycie ryzalitów od strony wschodniej umieszczono maszkarony przedstawiające karykatury prezydentów Krakowa – Józefa Dietla i Mikołaja Zyblikiewicza (autor: Walery Gadomski na podstawie rysunku Jana Matejki). Na fasadzie zachodniego ryzalitu, nad oknami, umieszczono kartusze z łacińskimi sentencjami projektu Józefa Szujskiego.
Po lewej stronie (patrząc z ul. Szewskiej): „NATALE SOLVM DVLCE DINE CVNCTOS DVCIT ET IMMEMORES NON SINIT ESSE SVI” ( w tłumaczeniu „Nasz kraj przepełnia nas niezwykłą słodyczą i nigdy nie pozwala zapomnieć, że do niego należymy”) – cytat z „Listów z Pontu” Owidiusza. Po prawej stronie: „Nie może istnieć państwo, gdy prawa w nim nic nie znaczą i gdy ginie obyczaj ojczysty”,( „ILLA NON EST CIVITAS CVM LEGES IN EA NIHIL VALENT CVM MOS OCCI DIT PATRIVS” ) – cytat z „Paradoksów” Cycerona. Szczyt ryzalitu wieńczy rzeźba projektu Jana Matejki „Dzień i Noc”.
Współczesność
W czasie okupacji niemieckiej, Sukiennice znalazły się na banknotach o wartości 50 złotych emitowanych przez Bank Emisyjny w Polsce, co świadczyło o ich symbolicznym znaczeniu dla kraju.
Obecnie, w Sukiennicach znajdują się dwa rzędy kramów, głównie oferujących biżuterię, pamiątki oraz wyroby rękodzielnicze. Na piętrze, w dawnej szmatruzie, znajduje się Galeria Polskiego Malarstwa i Rzeźby XIX wieku, będąca oddziałem Muzeum Narodowego. Na parterze mieści się również słynna kawiarnia Noworolski. Oprócz tego, zachowane zostało historyczne oświetlenie gazowe w zewnętrznej części Sukiennic.
W 2010 roku otwarto również oddział Muzeum Historycznego Miasta Krakowa, Podziemia Rynku Głównego, którego wejście znajduje się w Sukiennicach. Zwiedzający mogą eksplorować podziemne korytarze i trakty wokół Sukiennic, korzystając ze szklanych pochylni i kładek, które prowadzą ponad średniowiecznymi brukami, oferując niezwykłe wrażenia i możliwość poznania historii tego miejsca.
Nasze ulubione ciekawostki
Legenda o dwóch wieżach mariackich
W wieżach bazyliki Mariackiej w Krakowie można dostrzec różnicę w wysokości, co stanowi architektoniczną ciekawostkę. Związana z nią jest krwawa legenda, która dodaje tajemniczego uroku temu miejscu.
Na wyższej z wież grany jest co godzinę hejnał, podczas gdy w niższej zawieszony jest kościelny dzwon znany jako Półzygmunt. Mimo braku zachowanych planów architektonicznych wyjaśniających tę różnicę w wysokości, krąży pewna ponura historia. Według legendy, za czasów księcia Bolesława Wstydliwego (1243-1279) rozpoczęto budowę dwóch wież nad korpus kościoła na Rynku Głównym w Krakowie. Prace te powierzono dwóm braciom. Gdy młodszy spostrzegł, że praca jego brata idzie szybciej, z zazdrości zamordował go nożem, a budowę przerwano. Morderca jednak nie mógł znieść wyrzutów sumienia – dzień po poświęceniu świątyni pchnął nóż w swoje serce, a następnie rzucił się z wieży kościelnej. Owa zbrodnia wciąż przypomina nam o sobie, gdyż nóż, którym dokonano zbrodni, jest zawieszony do dziś w Sukiennicach, przypominając nam tę tragiczną historię.
Kawiarnia “U Noworolskiego”
W 1879 roku w Sukiennicach otwarto kawiarnię Remana, którą potem przejął od Stefana Remana Jan Noworolski. Wnętrza tej kawiarni zaprojektował w 1910 roku Eugeniusz Dąbrowa, znany dekorator teatralny. Do dziś znana jest jako kawiarnia “U Noworola”.
Galeria sztuki polskiej XIX wieku
W Sukiennicach mieści się jedna z największych w Polsce wystaw XIX-wiecznego polskiego malarstwa i rzeźby. Znajduje się ona na piętrze Sukiennic, gdzie dawniej mieścił się szmatławiec, a dziś staje się ona miejscem spotkań z wybitnymi arcydziełami.
W galerii można podziwiać kolekcję malarstwa i rzeźby, które ukazują różnorodne aspekty życia społecznego, kulturalnego i politycznego Polski w XIX wieku. Przechodząc przez sale, odnajduje się tu dzieła najwybitniejszych polskich artystów tamtego okresu, takich jak Jan Matejko, Józef Chełmoński, czy Stanisław Wyspiański. Ich obrazy ożywiają przeszłość, ukazując ważne wydarzenia historyczne, sceny rodzajowe czy też portrety znanych postaci tamtych czasów.
Podsumowanie
Podsumowując, Sukiennice w Krakowie są nie tylko jednym z najbardziej charakterystycznych zabytków miasta, ale także ważnym symbolem jego historii i kultury. Od czasów średniowiecza pełniły funkcję centrum handlowego i społecznego, przekształcając się wraz z kolejnymi epokami architektonicznymi i historycznymi wydarzeniami.
Obecnie Sukiennice to nie tylko miejsce, gdzie można zakupić pamiątki czy rękodzieła, ale również ośrodek kulturalny, w którym znajdują się galerie sztuki, muzea i kawiarnie. Ich unikalna architektura, wzbogacona o charakterystyczne maszkarony i attykę, przyciąga zarówno mieszkańców, jak i turystów z całego świata.
Przez wieki Sukiennice przetrwały wiele zmian i przebudów, jednak ich niepowtarzalny urok i historyczne znaczenie nadal przyciągają uwagę i zachwycają odwiedzających. To niezwykłe miejsce stanowi nieodłączny element krajobrazu Rynku Głównego w Krakowie i pozostaje istotnym punktem na mapie miasta, łącząc przeszłość z teraźniejszością.
